Kuruluş Dönemi

Büyük Bulgar Han'ı I.Mevlud, mektebinde ders görürken aklına Eski Bulgar Hanedanının devamı olduğu gelmiş ve oturduğu yerden kalkarak doğrudan Bulgar şehrine gitmiştir.Burada Yerel Milli Fırka üyeleriyle konuşmuş ve onlara hak iddiasını anlatmıştır.Yerel Milli Fırka I.Mevlud'un fikirlerini benimsemiş ve onun etrafında birleşmiştir.2068 yılında Kazan bölgesinde çıkan karışıklıktan yararlanarak Kazan-Bolgar Vilayeti'ni kurmuş, daha sonraları diğer devletlerde ortaya çıkan isyanların sorumlularıyla birebir konuşmuş ve onları Bulgar Devleti'ni kurmaya ikna etmiştir.Rus hükümeti ise bu isyanları bastıramayarak Bulgar Devleti'nin kurulmasına engel olamamıştır.Devletin kuruluş dönemi toprakları eski Tataristan, Çuvaşistan,Başkurtistan ve Udmurtya'yı kapsamakta olup Başkent Bulgar Şehri olmuştur.

I.Yükselme Devri

Yükselme Genç Han, topraklarını daha da genişletmek için ekonomik ve siyasi sorunları olan Rusya'ya doğru fetih hareketleri izledi.I.Mevlud Han, çoğu Sunni olan ülkesinde Şii propagandası yapmaya başladı, İran ile iyi ilişkiler kurdu.Ahalisi bundan memnun olmadı fakat bu dönem ahalisi bir şey yapmadı. Rusya üzerine 6 kez sefere çıkan I.Mevlud, Kafkasya dahil olmak üzere İdil Sahasının çoğunu kontrol altına aldı.Rusya seferinden 5 yıl sonra Ukrayna Seferi'ni yaptı.Ukrayna Seferi sonucu bütün Ukrayna, Bulgar Hanlığınca ilhak edilmiş oldu.Han, batı seferlerini durdurmadı.Bulgar olan Başkent fetih döneminde Kazan-Azov-Bahçesaray-Bulgar sırasını takip etti.Bahçesaray'da kış yapan I.Mevlud, Romanya ile harp etti. Burada Bulgar ordusu galebe çaldı ve tekrar Bahçesaray'a döndüler.I.Mevlud burada Bulgar Cumhurbaşkanı Saz Mıla Nakkuş ile münasebetler kurdu.Ondan ülkeyi savaşsız istedi.Saz Mıla Nakkuş bu teklifi kabul etti ve Bulgaristan savaş yapılmadan Bulgar Hanlığı'na dahil edildi.Sefer bitiminde başkent tekrar Bulgar olmuştur.

Duraklama Devri

Han I.Mevlud'un erkek kardeşi olmamasından ve ailesindeki tüm erkek kuzenlerini öldürdüğünden, ülkenin batısını Yabgu sıfatıyla yönetecek kişi kalmamıştı.Sabir Hanbikesi Dardelen'in tavsiyesi üzerine Borukan, Bulgar sarayına çağırıldı. I.Mevlud ona ülkenin yarısını verdi. Bulgar Hanlığı, Batı Bulgar Hanlığı ve Doğu Bulgar Hanlığı olarak ikiye bölündü ve Borukan, Yabgu Borukan oldu.Bu dönemde Batıdaki fetihler Doğuya oranla daha fazla oldu.Mevlüt Han kendini ilme ve irfana vermiş,halkın ihtiyaçlarını karşılamaya çalışıyordu.Doğuda fetihler durmuştu.Yabgu Borukan ise Balkan Devletlerinin tamamını işgal etmiş olsa da onları vergi şartıyla serbest bırakmıştı.Zamanla Batı, Doğudan daha zengin oldu.Mevlud Han'ın idaresinden memnun olmayan Bulgarlı tüccarlar ve Mevlud Han'ın şii propagandasından memnun olmayan halk ile din adamları, Yabgu Borukan'a 20 kişilik heyet ile gittiler.Bu heyetin amacı Yabgu Borukan'ı Tüm Bulgar Hanlığı'nın başına geçirmekti.Batı Bulgar Hanlığı'nın başkenti Bahçesaray'a heyet 21 Mayıs 2076 günü geldi. Burada Yabgu Borukan'dan kuvvet istendi.Yabgu Borukan bu teklifi kabul etti ve Bulgar Şehri'ni kuşatmaya bizzat kendisi gitti.Yabgu Borukan'ın ordusu Kazan taraflarına yaklaştığında, Han I.Mevlud kendine adaçayı hazırlamaktaydı.Olanlara inanamadı ve iki adet elçi yolladı.Bu elçilerden birisi Sabir Hanbikesi Dardelen'den yardım istedi, diğeri ise Yabgu Borukan'a artık Yabgu olmadığını söylemeye gitti.Yabgu Borukan gelen bu elçiyi öldürttü.Bulgar Ahalisi de Han I.Mevlud'u sevmediğinden, Yabgu Borukan'a şehrin kapısını açtılar.Kale muhafızları ile Borukan'ın ordusu ve halk savaştı. Saray basıldı. Tam o sırada Han Mevlud'un yolladığı elçi , seçkin Sabir Kuvvetleri eşliğinde Saraya girdi. Hanbike'nin isteği Han Mevlud'un serbest bırakılmasıydı.Yabgu Borukan bunu kabul etti ve Borukan yeni Han oldu.

İç Savaşlar Dönemi

Sabir Hanbikesi Dardelen,Mevlud'a Kızıl Tura şehrini verdi.Hanbike böyle yaparak, Bulgar Hanlığı'nın iç işlerinde etkili olmak istiyordu.Mevlud bunu anlayınca Kızıl Tura'dan gece vakti ayrıldı ve Tobolsk şehrinde yakalanıp, Hanbikenin Sarayına yani Kaşlık'a götürüldü.Elinden Kızıl Tura şehri alındı ve Sarayda yaşamaya başladı.Yeni Han Borukan Russeverdi.Ahalisi bundan memnun değildi.Hanbike bunu fırsat bilip  Bulgar Hanlığı'na savaş ilan etti.Bulgar şehrini kuşatan Hanbike Dardelen, burada Han Borukan ile görüştü ve anlaşmaya vardılar.Bu anlaşmaya göre Sabir Hanlığı ile Bulgar Hanlığı ittifaklık edecekti.Mevlud tutuklanacaktı ve yeni Han tanınacaktı.Ayrıca Borukan'ın oğlu ile Dardelen'in kızı evlenecekti.Bu karar kabul edildiğinde Mevlud çoktan firar etmişti ve Hacıtarhan şehrine gelmişti. Hacıtarhan şehrinde sevgiyle karşılanan Mevlud, burada bir devlet kurdu ve adına Hacıtarhan Bulgaryası koydu.Halkı bundan çok memnun oldu. Mevlud'un Hacıtarhan'da oluşturduğu 5 bin kişilik ordu batıya doğru geçti.Mevlud, Bulgar Han'ı iken kurduğu 200 bin kişilik ordu ise Han Borukan komutasında Hacıtarhan'ı kuşattı.Bu haberi alan Mevlud kendisini kalesine kapattı. Hıristiyan devletlerden yardım istedi.Ama ona kimse yardım etmedi.Oğlu 9 yaşındaki Toramış'ı Orta Avrupa'ya yolladı.11 Ekim 2079 günü Hacıtarhan şehri düştü.Mevlud esir edilip, Bulgar şehrine götürüldü.Mevlud oğlu Toramış'ın Bulgar Hanlığı yoluyla getirilmesini talep etti.Borukan buna itiraz etmedi.Akisne Borukan onu evlatlık edindi ve Toramış'ı Yelabuga şehrine görevlendirdi.Bunu hazmedemeyen Mevlud, Komi ülkesine kaçtı. Burada Komi Knezi'nden yardım istedi ve ona şehir tahsis edildi.Mevlud Kazan'ı kuşatıp, ele geçirdi. Han Borukan'ın gönderdiği kuvvetler Kazan'ı ele geçiremedi.Bunun üzerine Borukan, Toramış'ı öldürtmekle tehdit etti.Mevlud Kazan'ı terk etti.Han Borukan, Toramış'ı zehirleyerek öldürdü.I.Mevlud'u ise Saray'a aldırdı.

 

 

II.Yükselme Devri

Han Borukan, Eski Han Mevlud ve Sabir Hanbikesi Dardelen'e karşı verdiği başarılı mücadeler sonucunda tahtını güvence altına aldı.Han Borukan, ilk iş olarak Rus hükümeti ile harbe girdi.Rus ülkesini tamamen ilhak etti.Kazan Kuzeylerindeki Komi Ülkesi'nin saldırıları engellendi.Komi Ülkesi , Bulgar Hanlığı'na alındı.Ekonomik ve Siyasi olarak devlet en güçlü döneminde Han I.Borukan döneminde ulaştı.  
  

Komi Ülkesi ile Bulgar Hanlığı'nın ilişkileri(Kuruluş)

Komi ülkesinin fethinde , Eski Han Mevlud , 15 binlik birliğe Han Borukan tarafından komutan sıfatıyla atandı.Bulgar Han'ı Borukan, Mevlud'a Komi Ülkesinin topraklarını verdi ve ona kukla bir devlet kurdu.Burada kurulan Komi Ülkesi'nin etnik nüfusu Rus değildi aksine Turki Bulgarlar'dan oluşmaktaydı.Mevlud, artık Han değil Knez idi.Eski Bulgar Han'ı artık Knez olmuştu. İki hükumdar yazışmalarında birbirleriyle lakaplarıyla yazışmaktaydı.Her iki hükümdar da birbirine arkadaşım,kardeşim diye hitap ediyordu.Han Borukan, Knez Mevlud'u , derebeyleri ile yaptığı festivallere, panayırlara çağırıyor onunla aynı yerden yemek yiyordu.Komi ülkesi etnik açıdan Rus olmamasına rağmen, Mevlud'un Knez lakabını kullanması, Rusları bu devlet etrafında birleştirdi.Sosyal Devlet anlayışını benimseyen Knez Mevlud, Hırıstiyan halkın ihtayaçlarını açtırmak için, başkent Irkmakkar'a  büyük bir katedral inşa ettirdi.Turki Müslüman halk bundan memnun olmayıp Han Borukan'a heyet yolladılar.Han Borukan bu heyeti dinledi ve heyetin sözlerine önem vermedi. Çünkü o dini ve sosyal işlerde Komi Ülkesini kendisinden azat eylemişti.Knez Mevlud bu dini değişimden çok etkilenerek vaftiz oldu ve ortodoks hırıstiyanlığı kabul etti.Devletin dini de Ortodoks Hırıstiyan oldu.Zamanında Rus devletçiklerinden kaçan bir çok asker bu devlete sığınma kararı aldı. Turki Müslüman ahali bunu Han Borukan'a heyet yollayarak söylediler.Heyete göre Knez Mevlud, bu askerleri kullanarak kuzeyden Bulgar şehrini kuşatma altına alacaktı.Han Borukan ordusunu toplayarak Komi Ülkesine doğru hareket etti.Bunu öğrenen Knez Mevlud, sığınan askerleri kaleye yerleştirdi.Bulgar Hanlığı'nın elçilerini astırarak kaleden dışarıya fırlattırdı.Bunu gören Han Borukan iyice dellendi.Irkmakkar'a 70 binlik ordusuyla girdi.(O sıralarda Komi Ülkesi'nin nüfusu 35 bin civarlarındaydı.) Halkın da Knez Mevlud'un yanında savaşmasıyla ve Han Ordusu'nun yiyecek sıkıntısı çekmesiyle barış müzakereleri başlatıldı.Savaşı Han Borukan başlattığı için haksız konumdaydı.Çünkü tahminlerle hareket etmişti.İki devlet arası ilişkiler bu sebeple gerginleşmişti.Knez Mevlud ,Han Borukan'a toprak vermedi fakat yıllık 120 bin dolara denk gelen vergi 240 bin dolara çıkarıldı.Han Borukan'da 10 yıl boyunca barışı bozmayacağına söz verdi.Knez Mevlud yapılan panayırlara çağırılmadığından canı sıkılıyordu.Bu durum hoşuna hiç gitmemişti ve Han Borukan'a şu sözleri yazdı "Ey sen Büyük Han, suçsuz iken geldin verdiğin toprağa saldırdın, aceleye geldin. Şimdi de bana aklınca tavır takınırsın.Sen değil miydin ki seni yabgu yaptığım vakit kardeş olmuştuk? O günler geride kaldı.Bak bana ey,büyük han! Sen büyük isen ne diye 3-5 çapulcunun galyanına geldin de kardeşim dediğin adama ordunla saldırdın? " Bu mesaja cevap vermeyen Han, gelecek panayıra Knez Mevlud'u davet etti.Fakat derebeylerinden çok söz işitti.Panayır'da Han Borukan, Knez Mevlud'dan tekrar aynı durumların yaşanmaması için Turki Müslüman halka da iyi davranılmasını rica etti.Knez Mevlud bunu kabul etti fakat hiç bir zaman kuruluş dönemindeki sıcak ortam yakalanamadı. Çünkü Knez Mevlud, Kendini Ortodoks Dini'nin Koruyucusu ve devamı olarak görmekteydi.Han Borukan, bundan rahatsız olmasa da ahalisi bundan rahatsız olduğu için bu konularda yaptırımlar uygulamak zorundaydı.

 

II.Duraklama Devri

Bulgar Han'ı I.Borukan 2093 yılında, 92 yaşında öldü.Yerine II.Borukan'ın çıkması gerekirken, eski Sabir Hanbikesi Dardelen'in Tüm Bulgar Hanlığı'nın Hanbikesi sıfatıyla tahta çıkmasıyla Bulgar Hanlığı ikinci kez duraklama devrine girmişti.Hanbike Dardelen, II.Borukan'ın tutuklanması için emir verdi.II.Borukan Komi Kneziçesi I.Boyana'dan(Knez Mevlud'un gayrimeşru kızı)sığınma talep etti.I.Boyana bu sığınma talebini kabul etti.Hanbike Dardelen I.Boyana'dan II.Borukan'ı istedi ve onunla bu konuda söyleşmelerde bulundu.Kneziçe I.Boyana, Hanbike Dardelen'den Komi Knezliğinin bağımsızlığı karşılığında ve bu zamana kadar verilmiş tüm vergilerin geri iadesi karşılığında II.Borukan'ı vereceklerini söyledi fakat bu şartları II.Borukan bilmiyordu.Şehzade II.Borukan, babası I.Borukan gibi kabiliyetli değildi.Beceriksizdi, yönetim bilmezdi o yüzden bundan haberi olmadı.Hanbike Dardelen anlaşmayı kabul etti ve I.Boyana'dan II.Borukan'ı teslim aldı.Hanbike Dardelen, II.Borukan'a türlü türlü işkenceler yaptı.Ona tuttuğu takımın kaybettiği maçları izlettiriyor, sandalet ile beyaz çorap giydiriyor ve aralıksız survivor izletiyordu.O,bu taht sorunuyla uğraşırken,Ruslar yerel isyanlarla topraklarını geri almıştı.Balkan Bulgaryası ise ayrı bir devlet kurmuş ve kendisini Bulgar Devleti'nin devamı olarak göstermişti.Komi Ülkesi ise bağımsız olmuştu.Hanbike Dardelen ise bu konularla ilgilenmemişti bile çünkü onun için taht işleri ülke sınırından daha önemliydi.Bu dönem Hanbike Dardelen ülkenin başkentni eski Sabir Hanlığı başkenti olan Kaşlık yapmıştır.